Διατηρητέο... ερείπιο

πηγή: www.ethnos.gr
24/10/2008

Τη μικρή βυζαντινή εκκλησία του Αϊ-Γιάννη του Ελαιώνα σεβάστηκαν επτά ολόκληροι αιώνες. Σήμερα έχει φτάσει να βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Για την ειρωνεία του πράγματος η εγκατάλειψη του ναού άρχισε λίγο μετά, από τότε που κηρύχτηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο, το 1986.

Η εκκλησία βρίσκεται μέσα στον χώρο, όπου σήμερα απλώνεται το κτιριακό συγκρότημα των ΤΕΙ Πειραιά. Θα περίμενε κανείς ότι το βυζαντινό αυτό μνημείο θα είχε καλύτερη τύχη, καθώς εντάχθηκε στο πολεοδομικό συγκρότημα ενός ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος. Ομως, η κατάσταση εξελίχθηκε εντελώς διαφορετικά.

Ο χώρος αποτελεί μια ευρεία ζώνη προστασίας γύρω από τον ναό, η οποία έχει περιφραχθεί από την Α Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Με αυτή την έννοια δεν ανήκει στα ΤΕΙ Πειραιά. Αλλά είναι προφανές ότι οι άνθρωποι των πολυάριθμων τμημάτων του ιδρύματος περνούν καθημερινά από το σημείο της συντελούμενης καταστροφής, χωρίς να δείχνουν ότι συγκινούνται.

Πολίτες που συσπειρώνονται γύρω από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Αιγάλεω «Ιερά Οδός» επιρρίπτουν ευθύνες πολύ πιο ψηλά απ ό,τι ο κύκλος των ΤΕΙ Πειραιά ή του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων, στην κυριότητα του οποίου έχει περιέλθει η έκταση του παλιού κτήματος Μερκάτη.

Μιλούν για την κυβέρνηση και το υπουργείο Πολιτισμού.

Αναφέρουν την Εκκλησία της Ελλάδος και τη Μητρόπολη Νίκαιας. Με πρωτοβουλία του προέδρου του συλλόγου Κ. Παργανά και του εκπαιδευτικού Κ. Δάλκου έχει σταλεί επιστολή στον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, από την εποχή ακόμα που διατηρούσε και το χαρτοφυλάκιο του πολιτισμού. Καμία απάντηση δεν δόθηκε ποτέ.

«Για όνομα του Θεού! Ούτε να μας δώσουν λεφτά ζητήσαμε ούτε να μας διορίσουν», λέει ο Κ. Παργανάς.

Ο βυζαντινός ναός του 14ου αιώνα έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο με το ΦΕΚ 592/19-9-1986. «Αλλά παραμένει απροστάτευτος από το υπουργείο Πολιτισμού», επισημαίνει η βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Μαρία Δαμανάκη με ερώτηση που κατέθεσε στη Βουλή.

Το βασικό ερώτημα που απευθύνει στον υπουργό Πολιτισμού, Μιχάλη Λιάπη, είναι: «Σε ποιες ενέργειες προτίθεται να προβεί το υπουργείο Πολιτισμού για την προστασία, συντήρηση και ανάδειξη του βυζαντινού ναού του Αγίου Ιωάννου του Ελαιώνος και ποιο το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσής του».

• Τα παράθυρα της εκκλησίας και οι τρεις κόγχες της έχουν ξηλωθεί.
• Τα τζάμια του τρούλου έχουν σπάσει.
• Η δίφυλλη πόρτα έχει εξαφανιστεί.
• Η κεραμωτή έχει υποστεί σοβαρές ζημιές.
• Στο εσωτερικό υπάρχουν διάσπαρτα οικοδομικά υλικά και σκουπίδια.

Ακούγοντας τη συζήτηση, που γινόταν με φόντο τη θλιβερή εικόνα εγκατάλειψης του ναού, ένας περαστικός σχολίασε με φωνή που ακούστηκε καθαρά:

«Αν ήξεραν οι βέβηλοι την έκταση της αδιαφορίας, θα είχαν απλώσει χέρι και στον Παρθενώνα».

ΣΩΖΟΤΑΝ ΑΝΕΠΑΦΟΣ ΜΕΧΡΙ ΠΟΥ ΠΕΡΙΗΛΘΕ ΣΤΗ... ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ
Με τον συγκεκριμένο ναό έχει ασχοληθεί ο Αναστάσιος Ορλάνδος (1887-1979). Πρόκειται για τον αρχιτέκτονα του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη στο Κολωνάκι και του Αγίου Βασιλείου στα Εξάρχεια. Ηταν ο ακαδημαϊκός, ο διδάκτωρ του Πολυτεχνείου και του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο διευθυντής του τμήματος αναστηλώσεων της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

Ο Αναστάσιος Ορλάνδος αναφέρεται στον Αγιο Ιωάννη του Ελαιώνος στην Επετηρίδα της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, στη σελίδα 323 του Η τόμου. Σημειώνει μεταξύ των άλλων: «Ο ναός ούτος εντός του εν τω Ελαιώνι κτήματος του Αλεξάνδρου Μπενιζέλου, όπερ σήμερον είναι ιδιοκτησία της οικογενείας Μερκάτη, εκ θηλυγονίας απογόνου των Μπενιζέλων.

Ο δε ναϊσκος, σωζόμενος σχεδόν ανέπαφος, χάρις εις την ευλαβή φροντίδα των κτητόρων, κείται εν μέσω πυκνών και υψηλών παλαιών δένδρων.

Είναι λοιπόν ο ναϊσκος πιθανότατα κτίσμα των πρώτων εν Αθήναις Μπενιζέλων, οίτινες ενεφανίσθησαν περί το 1400, αν μη και προγενεστέρως, περιελθών εις αυτούς εξ αγοράς του κτήματος εν ω ευρίσκεται. Αι πλάκες τουλάχιστον των θωρακίων του τέμπλου δύνανται κάλλιστα να προέρχονται εκ τέμπλου του 12ου ή 13ου αιώνος». Το κτήμα της οικογένειας Μερκάτη, όπου σήμερα υψώνονται οι εγκαταστάσεις των ΤΕΙ Πειραιά, βρίσκεται απέναντι από το Γ Νεκροταφείο, στο ανατολικό κράσπεδο της λεωφόρου Θηβών.

Οι οικογενειακές ρίζες των Μπενιζέλων εντοπίζονται στην Αθήνα του 12ου και του 13ου αιώνα. Πρόκειται για ιστορική οικογένεια, που η πορεία της είναι άρρηκτα δεμένη με τη ζωή της πόλης των Αθηνών. Παρασκευή Μπενιζέλου ήταν και το κοσμικό όνομα της Αγίας Φιλοθέης (1522-1589).

Ο Αναστάσιος Ορλάνδος επισημαίνει την «ευλαβή φροντίδα των κτητόρων» του ναού, χάρη στην οποία ο ναός σωζόταν σχεδόν ανέπαφος μέχρι τις μέρες του.

Σωζόταν πράγματι ανέπαφος για πολλά χρόνια ακόμη, μέχρι που την προστασία του ανέλαβαν οι οργανισμοί και οι υπηρεσίες του Δημοσίου.

ΘΟΔΩΡΗΣ ΡΟΥΜΠΑΝΗΣ